Trước năm 1975, khu vực Chợ Bà Chiểu thuộc xã Bình Hòa (quận Gò Vấp), là trung tâm tỉnh lỵ của tỉnh Gia Định cũ, có những địa điểm quen thuộc như Lăng Ông (lăng đức tả quân Lê Văn Duyệt), Nhà hành chánh tỉnh Gia Định (nay là trụ sở UBND quận Bình Thạnh), Ty bưu điện Gia Định, Trường vẽ Gia Định (nay là Đại học Mỹ Thuật), bệnh viện Nguyễn Văn Học (nay là Bệnh viện nhân dân Gia Định), Trường tiểu học nam sinh Gia Định (nay là trường Nguyễn Đình Chiểu), nhà thờ Thánh Mẫu…

Ngay trước chợ Bà Chiểu là một ngã 4 đường, trước năm 1975 được gọi là Công Trường Hồng Bàng, là ngã tư hiếm hoi được tiếp giáp bởi 4 tên đường khác nhau: Bạch Đằng, Lê Quang Định, Bùi Hữu Nghĩa và Chi Lăng. Có 3/4 tên đường này được giữ nguyên cho đến ngày nay, chỉ có tên đường Chi Lăng sau năm 1975 được đổi thành Phan Đăng Lưu.

Cách Công trường Hồng Bàng không xa là Ngã 3 Chi Lăng, nơi có đường Lê Văn Duyệt đâm ngang ra đường Chi Lăng. Sau năm 1975, 2 tên đường này đổi thành Đinh Tiên Hoàng (nối dài đường Đinh Tiên Hoàng từ vị trí cầu Bông) và đường Phan Đăng Lưu. Đến năm 2020, đường Đinh Tiên Hoàng đoạn từ cầu Bông tới Ngã 3 Chi Lăng đổi lại thành Lê Văn Duyệt như cũ. Trên đường Lê Văn Duyệt có trường nữ Lê Văn Duyệt nổi tiếng, ngày nay là trường Võ Thị Sáu. Ngay góc ngã 3 Chi Lăng là cổng thành Gia Định vẫn còn cho đến ngày nay.

Nói về chợ Bà Chiểu, suốt hơn thế kỷ qua, đây là nơi mưu sinh của hàng ngàn tiểu thương với đủ mọi mặt hàng từ đồ gia dụng, thời trang, thực phẩm, bông trái,… Chợ hoạt động hầu như xuyên suốt từ sáng sớm đến tận khuya. Ban ngày, toàn bộ khu nhà lồng và phía ngoài chợ đều đông đúc, nhộn nhịp người mua kẻ bán. Tối đến, phía trong khu nhà lồng đóng cửa, nhưng ở phía mặt ngoài, khu chợ đêm vẫn hoạt động tấp nập, bày bán đủ loại mặt hàng từ quần áo, giày dép, đồ si giá rẻ đến bông hoa, trái cây, đồ ăn thức uống,… Món ăn nổi tiếng nhất được bán tại khu chợ này, được rất nhiều người yêu thích và tìm đến mua chính là món xôi gà Bà Chiểu.

Theo nhiều tài liệu, nguồn gốc ban đầu của chợ Bà Chiểu là một khu chợ xổm giao thương sầm uất từ khoảng 150 năm trước của người dân vùng Gia Định. Trong cuốn sách Từ Bến Nghé Đến Sài Gòn, tác giả Trần Nhật Vy cho rằng, nguyên thuỷ ban đầu, khi mới ra đời, ngôi chợ này hướng mặt về một con rạch nhỏ thông ra kênh Nhiêu Lộc. Chính vì lý do này mà tên gọi chợ Bà Chiểu ra đời. Bởi “Chiểu” có nghĩa là “ao nước” tự nhiên, và Bà Chiểu là vị nữ thần cai quản vùng ao nước này, được người dân tín ngưỡng và lập miếu thờ. Theo nhà văn Sơn Nam, địa danh Bà Chiểu xuất hiện lần đầu khoảng từ năm 1847 đến năm 1883, từ thời vua Tự Đức.

Năm 1942, chính quyền sở tại quyết định xây dựng khu nhà lồng chợ với diện tích 8.465 m2. Từ năm này, mặt chợ không còn quay về “ao nước” mà quay về phía đường Phan Đăng Lưu – Lê Quang Định như ngày nay. Thời điểm này, chợ Bà Chiểu chính là ngôi chợ trung tâm lớn nhất, sầm uất nhất của tỉnh Gia Định xưa. Chợ Bà Chiểu từng được tu sửa và nâng cấp một lần vào năm 1987 rồi giữ nguyên hiện trạng cho đến ngày nay.

Bên cạnh những lý giải của các nhà nghiên cứu về tên gọi chợ Bà Chiểu, nhiều người nhầm lẫn rằng, Bà Chiểu là vợ của Tả Quân Lê Văn Duyệt, bắt nguồn từ việc khu Lăng Ông thờ Tả Quân Lê Văn Duyệt nằm ngay sát bên chợ Bà Chiểu, được người dân trong vùng quen gọi là Lăng Ông Bà Chiểu. Thật ra, đây chỉ là một cụm từ chỉ địa danh, có nghĩa là Lăng Ông ở vùng Bà Chiểu. Tương tự với các trường hợp: “Bà Điểm”, “Bà Hom”, “Bà Hạt”, “Bà Quẹo” cũng được gán ghép là vợ chồng với “Ông Lãnh” (Lãnh binh Nguyễn Ngọc Thăng).

Sau 1975, tỉnh Gia Định được sáp nhập vào Sài Gòn, khu vực Bà Chiểu thuộc về địa phận quận Bình Thạnh, đồng thời tòa nhà hành chính tỉnh Gia Định trở thành trụ sở UBND quận Bình Thạnh. Cái tên quận Bình Thạnh ngày nay là được ghép từ tên của 2 xã cũ (thuộc quận Gò Vấp của tỉnh Gia Định), đó là xã Bình Hòa và xã Thạnh Mỹ Tây.

Một số hình ảnh đẹp của Lăng Ông của khu vực Bà Chiểu:

Hình ảnh chợ Bà Chiểu và khu vực lân cận:

nhacxua.vn biên soạn