Đường Hai Bà Trưng là một trong những con đường xưa nhất Sài Gòn, đã có từ trước khi người Pháp bắt đầu quy hoạch Sài Gòn vào năm 1862. Đây là một trong những con đường quen thuộc nhất đối với Sài Gòn cả xưa và nay, hầu như tất cả các hướng đi trong nội thành đều đi ngang qua hoặc đi trên con đường này.

Ngoài ra, đây là con đường lớn nhất nối xuyên suốt từ sông Sài Gòn, băng qua trung tâm đô thành Sài Gòn để đi thẳng tắp tới tỉnh Gia Định xưa (ở bên kia cầu Kiệu). Cho đến tận ngày nay, đây vẫn là con đường ngắn nhất nối trung tâm Sài Gòn với các quận Phú Nhuận, Gò Vấp.

Ban đầu, con đường nối từ sông Sài Gòn đến rạch Nhiêu Lộc này được người Pháp đánh số 14, rồi sau đó mới đặt tên là Impériale (Hoàng Đế). Đến năm 1870, đường đổi tên thành Nationale (Quốc Gia). Đây chính là một trong những con đường quan trong bậc nhất Sài Gòn thời kỳ Pháp bắt đầu quy hoạch Sài Gòn.

Trong đồ án quy hoạch đầu tiên của Sài Gòn do trung tá công binh Coffin thực hiện, thành phố được chia thành hai khu vực rõ rệt, lấy con đường số 14 (tức là Hai Bà Trưng ngày nay) làm ranh giới. Khu vực phía Đông của đường 14 trải dài đến rạch Thị Nghè, rộng khoảng 200 ha, là khu hành chánh và quân sự, tập trung bộ máy đầu não; khu phía Tây từ đường 14 chạy về hướng Chợ Lớn ngày nay, rộng khoảng 2.300 ha, là khu thương mại và dân cư. Ngay trên trục đường 14 này có những công trình quan trọng đầu tiên của Sài Gòn từ thập niên 1860s là Bịnh viện Quân Y, dinh Thủy sư Đô đốc (dinh Thống đốc Nam kỳ đầu tiên). Tuy đề án Coffyn chưa từng được thực hiện tại Sài Gòn, song sự phân định hai khu vực hành chánh-quân sự với khu dân cư vẫn được chính quyền thực dân Pháp mặc nhiên thực hiện.

Từ ngày 4 tháng 4 năm 1902, đường này  được đổi tên lại từ Nationale thành Paul Blanchy, là tên của chủ tịch của Hội đồng thuộc địa của Nam Kỳ năm 1873. Ông cũng là thị trưởng đầu tiên của Sài Gòn, bắt đầu từ 1895 cho đến khi qua đời năm 1901. Đây chính là cái tên quen thuộc nhất của đường này thời Pháp thuộc, trước khi đổi thành Trưng Nữ Vương năm 1952, rồi tên Hai Bà Trưng từ năm 1955.

Ngày 28 tháng 11 năm 1952, con đường này được cắt đoạn từ đại lộ Norodom (tức đại lộ Thống Nhứt, nay là Lê Duẩn) đến cầu Kiệu và đặt tên là đường Trưng Nữ Vương, đoạn còn lại từ Norodom đến công trường Rigault de Genouilly (là công trường Mê Linh sau này) vẫn giữ tên cũ Paul Blanchy.

Ngày 22 tháng 3 năm 1955, hai đường Paul Blanchy và Trưng Nữ Vương nhập thành một và đặt tên là đường Hai Bà Trưng cho đến ngày nay.

Sau đây là những hình ảnh xưa của con đường Hai Bà Trưng tính từ đoạn sông Sài Gòn (Công trường Mê Linh) cho tới Rạch Nhiêu Lộc (cầu Kiệu):

Trong tấm hình toàn cảnh công trường Mê Linh bên trên, đường dọc sông là Bến Bạch Đằng, phía trên là 2 đường Hai Bà Trưng – Thi Sách (đường Hai Bà Trưng bên trái, đường Thi Sách ở chính diện, lệch phải). Đó đều là những nhân vật lịch sử gắn liền với địa danh Mê Linh từ thế kỷ 1 trong công nguyên.

Ở chính giữa công trường Mê Linh mà chúng ta thấy trong hình là phần đế của một tượng đài. Từ năm 1877 cho đến năm 1954, vị trí này là tượng đài Rigault de Genouilly, và công trường này cũng mang tên là công trường Rigault de Genouilly. Tên này được đặt theo tên của một viên thủy sư đề đốc Pháp mang tên Charles Rigault de Genouilly. Năm 1955, chính quyền đệ nhất cộng hòa dỡ bỏ tượng Genouilly, chỉ còn lại phần đế, đồng thời đổi tên công trường Rigault de Genouilly thành Công trường Mê Linh. Năm 1962, tại phần đế tượng cũ này, chính quyền đệ nhất cộng hòa xây dựng tượng đài Hai Bà Trưng, tuy nhiên bức tượng chỉ tồn tại được hơn 1 năm thì bị dỡ bỏ, thay vào đó là tượng đài Trần Hưng Đạo từ năm 1967 cho đến tận ngày nay.

Trong hình bên trên, đường thẳng xuống dưới là đường Hai Bà Trưng, ngay đầu đường là tòa nhà BGI quen thuộc.

Trước khi là nhà máy bia BGI, nơi này từng là nhà máy nước đá đầu tiên của Việt Nam. Sau 1975, khu đất địa chỉ số 2-4-6 Hai Bà Trưng này thuộc Sabeco quản lý. Hiện nay khu nhà này đã bị giải tỏa, và liên quan đến 1 đại án “khu đất vàng” nên vẫn còn đang bị để trống.

–

–

–

–

Từ công trường Mê Linh – Đầu đường Hai Bà Trưng đi vô chỉ 1 chút sẽ gặp 2 giao lộ Hai Bà Trưng – Nguyễn Văn Thinh (nay là Mạc Thị Bưởi) và Hai Bà Trưng – Thái Lập Thành (nay là Đông Du). Bên dưới là 1 số hình ảnh ở đoạn này:

–

–

–

Từ ngã tư với đường Thái Lập Thành, đi đường Hai Bà Trưng sâu vô trong một chút nữa sẽ là một đoạn đường khá sôi động của Quận 1.

Đường Hai Bà Trưng, đoạn giữa Thái Lập Thành và Nguyễn Siêu (ngay sở Điện Lực CEE), có một dãy nhà mà từ sau năm 1965 mọc lên rất nhiều quán bar dành cho lính Mỹ. Nguyên do là ngay cách đó không xa là cư xá sĩ quan Mỹ (còn được gọi là khách sạn Brinks), nơi ở của những sĩ quan cao cấp Mỹ. Khách sạn Brinks từng bị biệt động SG tấn công, vị trí Brinks ngày nay là khách sạn 5 sao Park Hyatt.

Sau đây là khu hàng quán, bar ở đoạn đường này:

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Ngay góc Nguyễn Siêu còn có một tòa nhà nổi tiếng, đó chính là Sở điện lực, thời Pháp là Compagnie des Eaux et d’Électricité de Saigon (Công ty điện nước Sài Gòn), viết tắt là CEE.

Tòa nhà này được xây từ năm 1896, là nhà máy điện đầu tiên ở Nam kỳ, cung cấp điện cho toàn thành phố cho đến những năm đầu thế kỷ 20. Sau khi nhà máy điện Chợ Quán được xây dựng bên kênh Tàu Hủ (Arroyo Chinois) thì nơi này trở thành trụ sở công ty điện nước CEE.

Ngày nay tòa nhà này vẫn còn, là trụ sở của tổng công ty điện lực Miền Nam ở số 72 Hai Bà Trưng.

–

–

–

Sở điện lực (CEE) nằm ở một một vị trí đặc biệt, nằm gọn trong 4 con đường, trước mặt là Hai Bà Trưng và công trường Lam Sơn, sau lưng là Thi Sách, hai bên là Nguyễn Siêu và Cao Bá Quát. Những tên đường này được đặt từ năm 1955 và vẫn còn được giữ nguyên cho đến ngày nay. Cách đặt tên như vậy cũng thật ý nghĩa: Thi Sách là chồng của Hai Bà Trưng, và Cao Bá Quát – Nguyễn Siêu (tức Nguyễn Văn Siêu) là 2 người bạn thân với nhau, là nhà văn nổi tiếng triều Nguyễn, từng được vua Tự Đức ca tụng: Văn như Siêu – Quát vô tiền Hán.

–

–

–

–

–

Từ CEE đi tới một chút sẽ gặp 1 căn nhà cổ có từ thế kỷ 19, thời Pháp là xưởng chế biến nhɑ ρhiến, sau đó là một cơ sở thuộc Hải Quan. Từ sau 1955 trở thành là phòng thí nghiệm của Tổng Nha Quan thuế:

–

–

–

Ngay đối diện khu nhà đó là một tòa nhà nổi tiếng đã nhắc đến nhiều lần bên trên, là nơi mà các quân nhân Mỹ thực hiện nhiều bức hình chụp xuống đường Hai Bà Trưng, đó chính là khách sạn Brinks, được chính phủ Mỹ thuê lại nguyên tòa nhà để làm nơi ở cho sĩ quan Mỹ, nên thường được gọi là cư xá sĩ quan Mỹ. Vị trí này ngày nay là khách sạn 5 sao nổi tiếng Park Hyatt, là nơi cặp đôi Brad Pitt và Angelina Jolie chọn ở trong lần đầu tiên ghé Việt Nam năm 2006. Sau đây là một số hình ảnh của Brinks:

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Từ khách sạn Brinks đi một đoạn ngắn là đến ngã tư Hai Bà Trưng – Lê Thánh Tôn:

Đi tiếp một đoạn nữa sẽ đến ngã tư Hai Bà Trưng – Gia Long (nay là Lý Tự Trọng):

–

–

Từ Hai Bà Trưng – Gia Long đi một đoạn nữa là sẽ tới ngã tư Hai Bà Trưng – Nguyễn Du. Đoạn này có 2 địa điểm quen thuộc, một bên là bệnh viện Grall (thường được gọi là nhà thương Đồn Đất, nay là bệnh viện Nhi Đồng 2), một bên là trường Lasan Taberd (nay là trường chuyên Trần Đại Nghĩa).

–

–

Từ ngã tư Hai Bà Trưng – Nguyễn Du đi một đoạn ngắn nữa sẽ đến ngã 3 Hai Bà Trưng – Nguyễn Hậu (nay là đường Nguyễn Văn Bình), nay là đầu đường sách Sài Gòn, nơi quen thuộc của những người yêu sách. Nguyễn Hậu là một con đường rất ngắn đâm từ bên hông Nhà Thờ sang đường Hai Bà Trưng.

Từ thế kỷ 19, từ khi chưa có Nhà Thờ thì đường Nguyễn Hậu và đường Hàn Thuyên vốn cùng là một con đường mang tên là rue de Hongkong. Sau khi Nhà Thờ Đức Bà được xây dựng năm 1880 thì đường Hongkong bị chia đôi thành 2, một đoạn mang tên Amiral Page, một đoạn mang tên Cardi, Nhà Thờ ở giữa 2 đường này. Sau năm 1955, đường Amiral Page đổi tên thành Hàn Thuyên, đường Cardi mang tên Nguyễn Hậu. Năm 2000, đường Nguyễn Hậu mang tên vị linh mục Nguyễn Văn Bình, là Tổng giám mục Tiên khởi của Tổng giáo phận Sài Gòn từ năm 1960 đến năm 1995.

Từ ngã 3 Hai Bà Trưng – Nguyễn Hậu đi một đoạn ngắn nữa là đến ngã 4 Hai Bà Trưng – Thống Nhứt (nay là Lê Duẩn). Lúc sắp gần tới ngã tư này, có một địa điểm nhận diện quen thuộc là cây xăng SHELL bên cạnh một căn biệt thự xinh xắn, có biển quảng cáo “Yêu XE là yêu SHELL”:

–

–

–

Từ ngã tư này, đi một đoạn nữa, qua ngã 3 Hai Bà Trưng – Nguyễn Văn Chiêm sẽ tới ngã tư Hai Bà Trưng – Hồng Thập Tự (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai). Nơi này có đại sứ quán Pháp suốt từ thời Pháp thuộc đến nay.

–

–

–

–

–

–

Đi một đoạn nữa sẽ đến ngã tư Hai Bà Trưng – Trần Cao Vân.

–

–

–

Từ góc Hai Bà Trưng – Trần Cao Vân, hướng về phía Tân Định sẽ đi qua ngã tư Hai Bà Trưng – Phan Đình Phùng (nay là Nguyễn Đình Chiểu), đến ngã 3 Hai Bà Trưng – Tự Đức (nay là đường Nguyễn Văn Thủ).

–

–

Đi một đoạn ngắn nữa sẽ tới ngã tư Hai Bà Trưng – Phan Thanh Giản (nay là Điện Biên Phủ)

–

–

Vừa qua ngã tư này sẽ đến nghĩa trang Mạc Đỉnh Chi:

–

–

–

–

–

Từ ngã 4 Hai Bà Trưng – Hiền Vương đến cầu Kiệu là khoảng 500m nữa là hết đường Hai Bà Trưng. Đoạn đường này là khu vực trung tâm Tân Định, có chợ Tân Định và nhà thờ Tân Định. Mời các bạn xem những hình ảnh ở đoạn đường này:

–

–

–

–

–

–

–

–

Nhà thờ Tân Định cùng với Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn là hai nhà thờ được xây dựng từ rất sớm và có quy mô lớn nhất Sài Gòn.

Nhà thờ này được khởi công vào năm 1870 và khánh thành vào ngày 16 tháng 12 năm 1876. Tổng thể mang phong cách kiến trúc Gothic, nhưng các chi tiết trang trí lại mang chút Roman và Baroque. Nhà thờ được sơn màu hồng phấn cả bên ngoài và bên trong từ năm 1957, khiến nhà thờ có biệt danh là “nhà thờ màu hồng” (nhà thờ màu hồng).

Nhà thờ Tân Định đã trải qua nhiều lần tu sửa, mở rộng trong nhiều sự kiện khác nhau, nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc ban đầu.

–

Bài: Đông Kha, chuyenxua.net biên soạn
Hình ảnh từ manhhai flickr